Reisgids voor werken aan wonen

In ons ondernemingsplan hebben we opgeschreven waar wij van zijn. En waar we voor gaan en staan de komende jaren. We willen betaalbaar wonen beter mogelijk maken voor wie dat financieel of sociaal het meest lastig is. Daar horen voor ons ook hele kwetsbare mensen bij, die net zo goed behoefte hebben aan hun eigen plek. We willen zorgen voor meer woningen, zo flexibel mogelijk, zodat we mensen met uiteenlopende woonwensen kunnen helpen. We willen onze dienstverlening beter afstemmen op alle soorten en maten vragen en behoeften. En we willen dit allemaal zo duurzaam mogelijk doen. Voor een betere wereld. Maar óók om voor onze huurders hun wooncomfort en de betaalbaarheid van wonen te kunnen garanderen.

En dit alles vanuit een organisatie die op orde is: solide en betrouwbaar, met gedreven, verantwoordelijke medewerkers die de gezamenlijke bedoeling niet uit het oog verliezen.

Tijdens één van onze wijksafari’s zijn we te gast in de Jan Palachstraat, bij de Stichting Maatschappelijke Opvang. In dit complex zit zowel een crisisopvang als een voorziening voor beschermd wonen, voor mensen die zelf niet goed in staat zijn het alledaagse wonen en leven handen en voeten te geven. Het wordt ons pijnlijk duidelijk hoeveel mensen eigenlijk al (lang) toe zijn aan een volgende woonstap maar onnodig lang in de (dure) opvang blijven zitten, omdat zij niet voldoen aan (onze) regels om voor een woning in aanmerking te komen. Of omdat ze veel te lang op een eigen woning moeten wachten. Dat nietvoldoen-aan-de-regels en het lang-moeten-wachten is ook wel begrijpelijk. Er is grote schaarste op de sociale huurwoningmarkt in onze gemeente. Zoals dit op veel plekken het geval is. Maar dat we in de stad te maken hebben met ‘wachtlijsten voor de crisisopvang’ blijft een bizarre tegenstrijdigheid. De maatschappelijke opvang presenteert zich naar ons als ‘noodzakelijk kwaad’. Een plek die broodnodig is. Onze stad kan écht niet zonder. Maar tegelijk ook een verblijfsplek die eígenlijk niet goed is voor mensen, omdat ieder mens nu eenmaal behoefte heeft aan ‘een eigen plekje’. Zonder dit eigen plekje is ‘echte’ stabilisatie niet mogelijk, blijkt steeds weer. Mensen lopen dan steeds verder vast in hun leven. Met een boel persoonlijke ellende en zich opstapelende maatschappelijke kosten. Met het budget van enkele maanden (te lang) verblijf in de crisisopvang, kun je menigeen een goede en schuldenvrije nieuwe start geven. Van twee maanden crisisopvang kun je al gauw een jaar huur betalen. Maar dan hebben we toch echt iets te doen. Wij waren toch van het huisvesten van kwetsbare huishoudens? Waarom organiseren we het dan – ondanks de grote woningschaarste – nog net te vaak zó met elkaar dat het niet lukt?

We interviewen een huurder met een verstandelijke beperking die sinds een jaartje zelfstandig woont, met begeleiding. Hij vertelt ons dat hij nu al een jaar tegen een niet geschilderde deur aan kijkt. Waarom? Omdat hij niet in staat was dit zelf te doen. En niemand had om dit vóór hem te doen. Het lijkt misschien ‘maar een deur’. Diezelfde deur kan voor mensen echter net het verschil zijn tussen een ‘huis’ en een ‘thuis’. En die deur begint nu toch wel heel erg te bladderen. Het zou ons niet verbazen als daar binnenkort een nieuwe in moet. Hoe onbedoeld ook, zo gaat dat dan soms. We praten met een actieve en betrokken huurder. Hij vertelt hoe nieuwe buurtgenoten –  vergunninghouders noemen we hen soms – onze Nederlandse gebruiken en regels rondom het wonen niet meteen goed kennen. Logisch ook. Dat gaat soms om ‘kleine’ dingen. Bijvoorbeeld dat je een afvalcontainer niet een hele week op de stoep laat staan. Maar er zijn ook grotere ergernissen, zoals kinderen die ’s avonds laat nog luidruchtig op straat spelen of door het huis heen rennen. Zo zetten de nieuwkomers vanaf de eerste dag kwaad bloed in de buurt. Zonder dat ze daar zelf ook maar een beetje erg in hebben. En dan is al vaak veel leed geleden. Door de nieuwkomers. Én door de zittende buurtbewoners. Het is dan echt niet meer zo gemakkelijk om goede buren te worden.

Onze dienstverlening is vooral ingericht op ‘de gemiddelde huurder’ die zijn zaakjes eestal prima zelf kan regelen. Voor een groot deel van onze huurders werkt dat goed. Maar er is ook een groeiende minderheid van kwetsbare huurders. Dit is bijvoorbeeld het gevolg van veranderingen in de zorg: oudere mensen of mensen met een psychische aandoening wonen veel langer en vaker zelfstandig. We worden al steeds een beetje beter in het maken van uitzonderingen. Toch vragen we ons af of onze georganiseerde dienstverlening niet te star is. Of ze het verzinnen van unieke oplossingen soms niet in de weg zit. En hoe zit dat eigenlijk voor de vele nieuwkomers, waar we het net over hadden? Een sterk groeiende en nieuwe groep mensen voor ons. Dit betekent nogal wat. Voor die mensen zelf. Maar ook voor de kunst van het samenleven in de buurten en wijken waar onze huurders wonen.
Dit vraagt van ons in sommige situaties een stapje extra. En dat gaat iedere keer om andere dingen: van het schilderen van die bladderende deur tot het samen aanbellen bij je buren – die nieuwkomer zijn – om bij te dragen aan een zachte landing in de buurt. Wij moeten vooral onze zintuigen gebruiken en vervolgens ‘maatwerk’ leveren. Zo heet dat dan. Maar maatwerk ontregelt onze manier van werken en onze systemen. Die zijn vooral heel effectief en efficiënt ingericht op die grote groep gemiddelde huurders. En dat is en blijft óók belangrijk.  En trouwens, maatwerk kost tijd. Best veel tijd zelfs. Waar vinden we die?

Tien collega’s vertellen over de gesprekken die ze in tweetallen houden met een vluchteling. Indrukwekkend. Samen hebben ze zijn ‘reis’ herbeleefd vanaf het moment van het gedwongen verlaten van huis en haard tot en met het opbouwen van een beetje nieuwe grond onder de voeten in Nederland. Hoe ingewikkeld het is om stapje voor stapje deel uit te maken van een andere cultuur en maatschappij. Onzekerheid en onveiligheid, je nooit meer thuis voelen en er écht bij horen: eens een vluchteling, altijd een vluchteling. Onbekend maakt onbemind. Het diepe verlangen naar een beetje houvast en (h)erkenning. Het is net als een netje met twee kilogram sinaasappels.
Zegt de vluchteling. Twee kilo is twee kilo. Dat is overal zo, zou je denken. Toch voelt dat op de maan anders dan op aarde. En dat is precies wat de vluchteling ervaart die in een ander land terecht komt. Hij wordt met andere ogen bekeken en anders gewogen. Niet voor even. Maar voor altijd. Of het nu gaat om het debat over vluchtelingen, de groei van het aantal verwarde mensen in ‘onze’ wijken of de vooroordelen over mensen met schuldenproblematiek. Wij willen, kunnen, mogen en moeten nadrukkelijker stelling nemen in het maatschappelijk debat rondom dit soort onderwerpen. Wij kunnen belevingswerelden helpen verbinden. Die positie gaan we gebruiken. Actief. Veel meer dan we tot nu toe doen.

Alles moet duurzaam. Maar duurzaam is ook niet alles. Of zoiets. Als het over duurzaamheid gaat, worden we vaak snel stil bij Zayaz. Wat valt er nou eigenlijk allemaal onder zo’n containerbegrip als duurzaamheid? Dat we onze huizen waar mogelijk goed isoleren? Zodat een woning comfortabeler wordt om in te wonen? En dat we onze huurders zo ook helpen hun woonlasten de baas te blijven? Dat doen we toch allemaal al? Steeds een beetje meer in ieder geval. En we moeten al zo veel. Prima, die duurzaamheid, maar laten we wel een beetje redelijk blijven. Toch?

Nou ja. Zo loopt zo’n gesprek dan al gauw.

We hebben ons niet neergelegd bij onze eigen onwetendheid, onmacht en gebrek aan fantasie. We hebben het begrip duurzaamheid voor het eerst heel precies gelegd langs al die verschillende dingen die wij als Zayaz doen en bij de wijze waarop collega’s in hun dagelijks leven al omgaan met duurzaamheid. Dan zie je plotseling dat we best veel duurzamer kunnen werken, zonder dat we dingen hiervoor hoeven forceren. Of zonder dat het meteen heel veel extra geld kost, waardoor we andere taken niet meer fatsoenlijk kunnen doen.

We vertellen elkaar bij Zayaz onze reisverhalen. Kleine en grote verhalen. Lieve, maar ook schrijnende verhalen. En we delen de inzichten die we hebben opgedaan. Hoe dan ook, die verhalen zetten zonder uitzondering aan tot nadenken. De wijksafari’s zijn onmiddellijk het gesprek van de dag. Het bruist bij Zayaz. Mensen zijn zichtbaar geraakt en willen aan de slag met wat ze hebben opgehaald. Met ‘hun’ verhaal en ‘hun’ inzichten en ideeën. Met ‘hun’ ondernemingsplan.

Maar ja. Er is ook nog zoiets als keuzes maken. Doelen stellen. Uitrekenen of het allemaal wel kan. Helder opschrijven. Er over besluiten. En er steeds over in gesprek gaan. Dat is wat je van een missie-gedreven organisatie als de onze mag verwachten. Maar hoe pak je dat aan? We hebben een heleboel enthousiasme, betrokkenheid en eigenaarschap losgemaakt met de wijksafari’s. En we komen er werkende weg achter dat collega’s niet even in de pauze-stand gaan staan. Alleen omdat managers, commissarissen en de bestuurder nu eerst even rustig, onder elkaar moeten gaan nadenken over wat dit allemaal betekent en wat ze er mee moeten.
De geest kun je niet voor even weer terug in de fles stoppen. ‘Wie gaat hier nu iets van vinden? En wie schrijft die ontdekkingen en ideeën nou allemaal op? En waarom denken jullie eigenlijk dat je hier verstand van hebt?’. Zulke vragen stelden collega’s. Daar hadden we nou niet echt op gerekend. Nee. Het ligt nog scherper: daar hadden we echt níet op gerekend.

We willen een ondernemingsplan dat niet wordt gemaakt omdat dit nu eenmaal moet. Dat niet in de la verdwijnt tot de volgende versie. We willen een ondernemingsplan, dat tot in de haarvaten van de organisatie beleefd en uitgedragen wordt. Een ondernemingsplan waarin keuzes en prioriteiten niet enkel ‘van boven’ komen. Maar ook ‘van beneden’. Én ‘van buiten’.
We denken dat dit redelijk gelukt is. De kunst is nu om deze atmosfeer, deze manier van werken vast te houden, zonder per se áltijd alles met z’n allen te willen bedenken en beslissen. Want dat werkt ook niet. De energie zal nu vooral verder moeten stromen door het ‘samen gaan doen’ en het gesprek daarover. Dat gaat over de manier van sturen. Een manier van sturen met als uitgangspunt dat ons ondernemingsplan onderdeel is van een brede en gedeelde maatschappelijke opgave. Een opgave die alleen sámen met partners in de gemeente hanteerbaar kan worden gemaakt: met zorg- en welzijnspartijen, met de gemeente, met collega-corporaties en natuurlijk met onze eigen huurders. Een uitgangspunt dat door deze partners ook wordt gedeeld. Dat hebben wij in gesprekken met hen terug gehoord. Het komt er nu op aan om deze gedeelde verantwoordelijkheid om te zetten in afspraken over ieders inzet hiervoor.

En dan nog iets over onze huurdersvertegenwoordigers. Ook zij waren reisgenoten. Net als wij hebben zij allerlei nieuwe dingen meegemaakt. Andere ontmoetingen met andere huurders dan hun bekende directe achterban. Andere ontmoetingen met praktijkwerkers. En hierdoor ontstaan ook andere gesprekken over de keuzes van Zayaz.

Heel waardevol en rijk. Het ondernemingsplan is zo ook veel meer van onze huurdersvertegenwoordiging. Dat zeggen zij zelf ook zo.

November 2020. Een huurder van ons. Victor, half in de dertig. Victor woont in een klein appartement in Kruiskamp, op West. Hij kampt sinds zijn 22e met psychiatrische klachten. Hij was daarbij – op en af – ook verslaafd aan harddrugs.
Weinigen in Den Bosch zullen zo vaak zijn ‘verhuisd’ als Victor; een eindeloze carrousel van crisisopvang, slapen bij vrienden en bekenden of zelfs op straat en beschermd wonen. Sinds 2016 woonde Victor een paar jaar in het hostel aan de Van Broeckhovenlaan. Daar kwam Victor voor het eerst sinds jaren weer een beetje tot zichzelf.
Nu sinds een klein jaar woont Victor dus in een ‘gewone’ woning van Zayaz. Wel met stevige begeleiding vanuit Reinier van Arkel, Novadic Kentron, Divers en Humanitas. Dat was ook de ‘deal’ om deze woning te kunnen toewijzen. ‘Vier instellingen over de vloer bij Victor?’, horen we je denken. Maar wel met maar één contactpersoon voor Victor zelf. Dat hebben we meteen even geregeld.